Gazometria krwi – przydatne narzędzie diagnostyczne

Wstęp

Każdy lekarz weterynarii doskonale zdaje sobie sprawę, jak wiele cennych informacji można uzyskać z badań takich jak morfologia krwi czy badanie poziomu wskaźników biochemicznych. Analiza tych parametrów pozwala poszerzyć diagnostykę i wcześnie wykryć wiele stanów chorobowych, takich jak stany zapalne, choroby nerek czy choroby wątroby. Podstawowe badania krwi są szeroko rozpowszechnione, łatwo dostępne i niedrogie. Dzięki temu lekarz uzyskuje wiele cennych informacji pozwalających na podjęcie trafnych decyzji leczniczych. 
Niestety, nie wszystkie badania, które jesteśmy w stanie wykorzystać do monitorowania statusu zdrowia pacjenta, są równie chętnie wykorzystywane. Wśród niedocenionych w dalszym ciągu znajdują się takie analizy jak koagulogram czy gazometria. W przypadku podejrzeń zaburzeń krzepnięcia koagulogram możemy wykonać w zewnętrznym laboratorium analitycznym, bez potrzeby wyposażania lecznicy w dodatkowy sprzęt. Sprawa wygląda nieco inaczej w przypadku badania gazometrycznego, które będzie wymagać dodatkowego zakupu. 
Gazometria krwi to zaawansowane badanie diagnostyczne, które odgrywa kluczową rolę w monitorowaniu funkcji oddechowej oraz równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. Analiza ta polega na pobraniu próbki krwi tętniczej lub żylnej i ocenie jej parametrów, takich jak pH, ciśnienie parcjalne tlenu (pO2), ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla (pCO2), stężenie wodorowęglanów (HCO3-), a także stopień wysycenia tlenem. Badanie to dostarcza informacji na temat wymiany gazowej w płucach oraz zdolności organizmu do kompensacji pojawiających się zaburzeń. 
Gazometria może być wykonywana u każdego pacjenta, który wymaga monitorowania wymienionych parametrów (to np. pacjenci z chorobami nerek, serca, układu oddechowego), ale szczególne zastosowanie znajduje w stanach nagłych, takich jak ostra niewydolność oddechowa, wstrząs, zatrucia, zaburzenia elektrolitowe czy kwasica metaboliczna lub oddechowa. W takich sytuacjach jest ona niezbędna do oceny ciężkości zaburzeń oraz podejmowania szybkich decyzji terapeutycznych. Wyniki gazometrii umożliwiają dokładną ocenę wielu aspektów. Odpowiadają m.in. na pytania, czy pacjent wymaga wspomagania oddechu (np. wentylacji mechanicznej), podania tlenu czy też korekty zaburzeń metabolicznych (np. wyrównania kwasicy). 
Jednym z najważniejszych atutów gazometrii krwi jest jej szybkość – wyniki można uzyskać niemal natychmiast po pobraniu próbki, co pozwala na dynamiczną ocenę stanu pacjenta i natychmiastową korektę leczenia. Co więcej, obecnie wykonanie pojedynczego oznaczenia gazometrycznego jest stosunkowo niedrogie, dzięki czemu badanie to może być wielokrotnie powtarzane u pacjenta w przebiegu całego leczenia. 
W codziennej praktyce klinicznej stany nagłe nie są jedynym wskazaniem do wykonania badania. Gazometria umożliwia także precyzyjne monitorowanie przebiegu choroby i wpływu prowadzonej terapii, co czyni ją niezbędnym elementem w opiece nad pacjentami z różnorakimi chorobami ogólnoustrojowymi.

Pobór próbki

Częstą obawą lekarzy weterynarii, powstrzymującą ich przed wykonywaniem gazometrii krwi, jest potencjalna trudność w prawidłowym pobraniu próbki do badania. Oczywiście istnieje kilka zasad, których należy przestrzegać w trakcie jej pozyskiwania, ale proces ten nie różni się diametralnie od innych technik pobierania krwi znanych każdemu praktykującemu lekarzowi. Największą trudnością jest odpowiednie zlokalizowanie naczynia do nakłucia, co wprawdzie w przypadku wykonywania gazometrii żylnej nie jest problematyczne, ale przy gazometrii krwi tętniczej może już być nieco bardziej skomplikowane. 
Badanie rozpoczyna się od przygotowania pacjenta. W zależności od indywidualnych preferencji pobierającego zwierzę powinno zostać ustawione lub ułożone w wygodnej pozycji. Nie ma większego znaczenia, czy próbka będzie pobierana na stojąco, czy na leżąco. Podczas pobierania krwi stosujemy standardowe metody poskramiania. Sierść w miejscu planowanej punkcji powinna zostać wygolona, a skóra zdezynfekowana zgodnie z zaleceniami producenta stosowanego preparatu. 
Tętnice najczęściej używane do pobierania krwi to tętnice: udowa, promieniowa lub grzbietowa stopy. Do pobrania stosuje się igły w rozmiarze 23–25 G dla psów i 25–27 G dla kotów. Igłę należy wprowadzić pod kątem 30–45° w kierunku przeciwnym do przepływu krwi tętniczej. Co ważne, w trakcie pobierania nie należy generować podciśnienia za pomocą pociągania tłoka strzykawki – krew powinna samoczynnie do niej napływać. Po pobraniu krwi należy wysunąć igłę z naczynia i uciskać miejsce wkłucia przez kilka minut (zwykle 2–3 min), aby zapobiec krwawieniu. U kotów i mniejszych psów można wydłużyć czas ucisku do 5 min. Pobraną próbkę należy przekazać do laboratorium celem szybkiego wykonania oznaczenia.
W przypadku gazometrii krwi żylnej proces pobierania wygląda bardzo podobnie. Naczynia przydatne do pobrania próbki to żyły: odpromieniowa, odpiszczelowa lub szyjna. Zaleca się krótkotrwałe (maksymalnie 1 min) uciśnięcie żyły nad miejscem wkłucia celem jej uwidocznienia. Skórę w miejscu wkłucia dezynfekuje się standardowo, a igłę wprowadza pod kątem 15–30° i powoli aspiruje się krew do strzykawki, unikając wytwarzania w niej nadmiernego podciśnienia (najbardziej nadają się do tego strzykawki tuberkulinowe). 

Błędy przedanalityczne w badaniu gazometrycznym

• Opóźnione badanie 
  Jeśli próbka nie zostanie natychmiast zbadana, zachodzą zmiany w prężności gazów krwi (np. wzrost pCO₂, spadek pO2), co istotnie wpływa na wyniki. Jeśli badanie nie jest przeprowadzane natychmiast, próbka powinna zostać umieszczona na lodzie.
• Obecność powietrza w próbce 
  Obecność pęcherzyków powietrza może zafałszować wyniki, zwłaszcza wartości ciśnienia parcjalnego tlenu (pO₂). Dlatego należy się upewnić, że próbka jest wolna od powietrza i zabezpieczona szczelnym korkiem. Przed badaniem próbki, nawet gdy oznaczenie jest wykonywane niezwłocznie po pobraniu, należy odrzucić pierwszą kroplę krwi i wykonać oznaczenie dopiero z pozostałej krwi. 
• Hemoliza 
  Niewłaściwe pobranie krwi, zbyt duże podciśnienie w strzykawce, zbyt mała igła lub nadmierne mieszanie próbki mogą spowodować hemolizę, co zafałszuje wyniki badania.
• Nieprawidłowe przechowywanie próbki 
  Próbka przechowywana w nieodpowiedniej temperaturze (zbyt wysokiej lub zbyt niskiej) może ulec degradacji, co wpłynie na wyniki gazometrii.
• Nieodpowiedni dobór próbówki 
  Krew do badania gazometrycznego powinna być pobierana do strzykawki z antykoagulantem, aby zapobiegać jej krzepnięciu.
   

Ocena wyników

Ocena wyników odbywa się na kilku etapach. Podczas analizowania poszczególnych wartości warto się trzymać konkretnego schematu, co pozwoli uniknąć błędów interpretacyjnych. Ułatwieniem w ocenie wyniku może być zastosowanie algorytmu oceny przedstawionego na rycinie 1. Przed oceną wyniku należy zwrócić uwagę, czy pobrana próbka krwi pochodzi z tętnicy czy z żyły. Wartości wskazane w tym artykule odnoszą się do badania krwi tętniczej. W przypadku oceny krwi żylnej należy bazować na wartościach referencyjnych producenta danego urządzenia lub dostępnych publikacjach naukowych. 

Wartość pH – krok pierwszy

Analizę wyników gazometrii rozpoczyna się od oceny pH krwi. 
Wartość pH to miara kwasowości lub zasadowości krwi, będąca jednym z kluczowych parametrów oceny równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. W badaniu gazometrycznym ocena pH pozwala na diagnozowanie i monitorowanie stanów, które mogą prowadzić do zaburzeń metabolicznych lub oddechowych u psów i kotów. Mogą wystąpić niewielkie różnice w wartościach w zależności od wartości referencyjnych danego aparatu, ale uogólniając, prawidłowe wartości pH krwi psów oscylują na poziomie 7,35–7,45, a kotów – 7,25–7,40. Wartości te są ściśle regulowane przez mechanizmy homeostatyczne organizmu, które utrzymują prawidłową równowagę kwasowo-zasadową poprzez synergistyczne działanie wielu układów narządów, m.in. oddechowego, endokrynnego, wydalniczego. 
Jeśli pH spada poniżej 7,35, organizm znajduje się w stanie kwasicy, a jeśli wzrasta powyżej 7,45, mówimy o zasadowicy. U kotów wartości te będą równe odpowiednio 7,25 oraz 7,40. 
Informacja o obecności kwasicy lub zasadowicy jest niezwykle istotna. Zmiany pH mogą prowadzić do groźnych dla życia skutków, dlatego szybka interwencja i korekta tych zaburzeń są kluczowe dla stabilizacji stanu pacjenta. Organizm zwierzęcia jest w stanie funkcjonować jedynie w wąskim zakresie pH. W przypadku gdy spadnie poniżej 6,8 lub wzrośnie powyżej 7,8, dochodzi do jego śmierci. Jak łatwo zauważyć, istnieje niewielki margines błędu na poziomie ok. 0,35–0,45, w którego zakre...