Żywienie pacjentów geriatrycznych

Karmienie kotów i psów geriatrycznych wymaga zniuansowanego zrozumienia ich zmieniających się wraz z wiekiem potrzeb żywieniowych. Wraz z procesem starzenia zwierzęta doświadczają zmian fizjologicznych obejmujących m.in. zmniejszone zapotrzebowanie na energię, zmiany w metabolizmie białek oraz zmiany efektywności procesów trawiennych. Kluczowym celem żywienia zwierząt geriatrycznych jest zapewnienie im odpowiedniej podaży składników odżywczych, które wspierają starzejące się organizmy oraz pomagają w prewencji chorób związanych z wiekiem lub wspomagają leczenie schorzeń już występujących. 
Kompletne i zbilansowane karmy są zaprojektowane głównie z myślą o etapach reprodukcji oraz wzrostu, które są relatywnie krótkotrwałe. Zwierzęta starsze reprezentują szczególnie długi i fizjologicznie złożony etap życia. Seniorzy i zwierzęta geriatryczne mają wyjątkowo zróżnicowane potrzeby, co wiąże się z koniecznością indywidualnego podejścia do ich diety [20].

Czym jest starzenie się?

Starzenie się jest definiowane jako zależny od czasu, postępujący spadek funkcji narządów, tkanek i komórek, któremu towarzyszy wzrost liczby komórek starzejących się (senescentnych). Proces ten obejmuje zmniejszenie zdolności regeneracyjnych i obronnych organizmu. Senescencja komórkowa oznacza zatrzymanie cyklu komórkowego oraz narastające zmiany w produkcji białek i mechanizmach naprawczych [13, 31].
Starzenie się prowadzi do pogorszenia funkcji wszystkich układów organizmu, w tym układów: nerwowego (zmniejszenie ostrości wzroku, węchu, smaku oraz funkcji poznawczych), pokarmowego (zmniejszona zdolność trawienna), nerkowego, sercowo-naczyniowego i oddechowego. Skóra traci elastyczność, mięśnie ulegają sarkopenii, a układ szkieletowy wykazuje zmiany zwyrodnieniowe. W konsekwencji wzrasta ryzyko chorób związanych z wiekiem [3, 7, 12].

Kiedy psy i koty stają się seniorami?

Nie istnieje jednoznaczny próg wiekowy definiujący etap senioralny lub geriatryczny. Psy często są określane jako seniorzy od siódmego roku życia, choć jest to umowne i różni się w zależności od wielkości oraz rasy. Koty powyżej 10 lat są uznawane za seniorów, a koty powyżej 15 lat – za geriatryczne [11, 29].

Związane z wiekiem zmiany w morfologii jelit i funkcjach trawiennych

U starzejących się zwierząt dochodzi do szeregu zmian strukturalnych przewodu pokarmowego, które mogą wpływać na ich zdolność trawienia oraz wchłaniania składników odżywczych. Do najczęściej opisywanych zmian należy zmniejszenie wysokości kosmków jelitowych, co może prowadzić do redukcji powierzchni chłonnej jelit, a tym samym obniżenia efektywności procesu wchłaniania substancji odżywczych. Jednocześnie zaobserwowano zwiększenie głębokości krypt jelitowych, co może być efektem adaptacyjnym wynikającym z prób regeneracji nabłonka jelitowego, który ulega zwiększonemu uszkodzeniu wraz z wiekiem [19, 30].
W literaturze są opisywane także zmiany w integralności ścisłych połączeń międzykomórkowych w nabłonku jelitowym, które mogą się stawać bardziej przepuszczalne. W konsekwencji może to prowadzić do zwiększenia przepuszczalności bariery jelitowej i ryzyka przewlekłego stanu zapalnego o niskim nasileniu [14, 30]. Zmiany te są szczególnie istotne, gdyż przewlekły stan zapalny w jelitach może wpływać negatywnie na ogólną kondycję zdrowotną zwierzęcia oraz przyczyniać się do rozwoju nietolerancji pokarmowych oraz przewlekłych enteropatii.

Mikrobiom jelitowy starzejących się zwierząt

Istotnym aspektem starzenia się przewodu pokarmowego jest zmiana składu i różnorodności mikrobiomu jelitowego. Badania wskazują, że u starszych psów dochodzi do zmniejszenia koncentracji bakterii fermentujących błonnik pokarmowy oraz redukcji produktów fermentacji, takich jak krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (np. maślany, octany, propioniany), co może mieć konsekwencje zdrowotne w postaci pogorszenia odporności jelitowej oraz zwiększonej podatności na choroby przewlekłe i metaboliczne [4, 16].
Mimo tych zmian wyniki badań dotyczące wpływu wieku na ogólną strawność składników pokarmowych pozostają niespójne. W badaniach Schauf i wsp. [32] stwierdzono, że psy w wieku poniżej 14 lat oraz koty w wieku poniżej 13 lat nie wykazywały jednoznacznego związku między wiekiem a spadkiem strawności składników odżywczych, wręcz przeciwnie, u niektórych zwierząt starszych odnotowano poprawę strawności składników takich jak białko, wapń czy fosfor w przypadku diety o niskiej zawartości błonnika. Jednakże należy podkreślić, że badanie to miało ograniczenia wynikające z niewielkiej liczby przebadanych ras i stosunkowo wąskiego zakresu wieku badanych zwierząt [32].
Mimo licznych obserwacji strukturalnych zmian przewodu pokarmowego u starzejących się psów i kotów ich wpływ na ogólną zdolność trawienną jest złożony i niejednoznaczny. Potrzebne są dalsze badania obejmujące większą różnorodność ras oraz grup wiekowych, by lepiej zrozumieć te mechanizmy oraz opracować optymalne strategie żywieniowe dla zwierząt geriatrycznych.

Sarkopenia 

Sarkopenia, czyli związana z wiekiem utrata masy mięśniowej, jest częstym i istotnym problemem zdrowotnym u psów i kotów geriatrycznych. Proces ten jest naturalnym elementem starzenia się organizmu, jednak może przybierać formę patologiczną, gdy dochodzi do znacznej redukcji masy mięśniowej, co negatywnie wpływa na funkcjonowanie zwierząt. Zjawisko to należy odróżnić od kacheksji, czyli utraty mięśni spowodowanej chorobami przewlekłymi, takimi jak nowotwory, przewlekła choroba nerek lub niewydolność serca. W przypadku sarkopenii mówimy głównie o zmianach niezwiązanych bezpośrednio z konkretną jednostką chorobową, lecz będących konsekwencją procesu starzenia się organizmu.
U podstaw sarkopenii leży kilka mechanizmów fizjologicznych i biochemicznych. Po pierwsze, u starzejących się zwierząt dochodzi do obniżenia aktywności fizycznej, co skutkuje mniejszym obciążeniem mięśni i obniżoną stymulacją do syntezy białek mięśniowych. Dodatkowo wraz z wiekiem zmieniają się profile hormonalne, w szczególności spada poziom hormonów anabolicznych takich jak insulinopodobny czynnik wzrostu (IGF-1), testosteron czy hormon wzrostu (GH), które są kluczowe dla utrzymania masy mięśniowej. Ponadto obserwuje się wzrost poziomu cytokin prozapalnych, które nasilają procesy kataboliczne i przyczyniają się do degradacji mięśni [15, 24].
Innym kluczowym czynnikiem w rozwoju sarkopenii jest niedostateczne spożycie białka, które może wynikać zarówno z obniżonego apetytu, jak i ze zmian fizjologicznych, takich jak zaburzenia smaku i węchu czy zmiany hormonalne wpływające na apetyt. W efekcie dochodzi do zwiększenia katabolizmu mięśniowego, czyli rozpadu tkanki mięśniowej, w celu zapewnienia organizmowi niezbędnych aminokwasów wykorzystywanych jako substraty energetyczne. Stan ten może się jeszcze pogłębiać, jeśli zwierzę spożywa dietę niskobiałkową lub jeśli podaż białka jest nieadekwatna do aktualnych potrzeb metabolicznych organizmu. W konsekwencji prowadzi to do niedożywienia białkowego, które znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia poważnych problemów zdrowotnych, takich jak upośledzone gojenie się ran, zmniejszona odporność, a nawet obniżenie stężenia albumin we krwi, co z kolei może skutkować wodobrzuszem [6, 26].
Obecnie nie istnieją jednoznaczne wytyczne określające precyzyjne zapotrzebowanie na białko dla psów i kotów geriatrycznych, ale zalecenia NRC [25] 
sugerują minimalne dzienne spożycie białka dla dorosłych zdrowych psów na poziomie 3,28 g/kg m.c.^0,75 oraz dla...