Dermatozy psychogenne psów. Diagnostyka różnicowa i leczenie

Dermatozy psychogenne są brane pod uwagę przy występowaniu chorób dermatologicznych, natomiast nasza wiedza w tym zakresie jest ograniczona. W wywiadzie właściciele często zgłaszają problem z nadmiernym lizaniem, wydrapywaniem czy gryzieniem, który może nasuwać podejrzenie choroby.
Wśród zaburzeń powiązanych z tym schorzeniem wyróżnia się:

• łysienie (alopecia) na tle psychogennym,
• ziarniniak z wylizywania,
• kompulsywne ssanie boków ciała,
• lizanie łap, okolicy odbytu,
• wygryzanie łap, ogona,
• allomacierzyństwo,
• ssanie ogona.
   

Etiologia wyżej wymienionych patologii często jest związana z zaistnieniem sytuacji stresowej dla danego zwierzęcia. Co istotne, świąd nie jest obserwowany podczas snu, czy w chwili gdy zwierzę jest w pełnym skupieniu, np. podczas treningu.

Podczas występowania zaburzeń na tle psychogennym często dochodzi do uszkodzenia powierzchownych struktur nerwowych, co skutkuje uwalnianiem endorfin, które chwilowo poprawiają nastrój psa, co skłania go do powtarzania zachowania.

Diagnoza jest stawiana na podstawie wykluczenia innych potencjalnych przyczyn natury medycznej oraz występowania bólu. Opiera się na przeprowadzonym wywiadzie, badaniu klinicznym, w tym badaniach dodatkowych – dermatologicznym i neurologicznym,  wynikach morfologicznych i biochemicznych krwi oraz badaniu moczu.

Wywiad ma na celu ustalenie, jak długo zwierzę wykazuje dane objawy, w jaki sposób je manifestuje, czy problem występuje sezonowo lub o określonej porze dnia. Istotna również jest jego poprzednia historia medyczna (przebyte urazy, zabiegi), a także obecne zmiany w jego środowisku (nowy członek rodziny, utrata właściciela, przeprowadzka/remont, nuda).

Badanie kliniczne – jego wynik, w tym ocena i interpretacja zmian dermatologicznych może być jedną ze składowych pozwalających na postawienie rozpoznania. Wśród objawów klinicznych wyróżniamy takie zmiany, jak wyłysienia, rumień, czy przeczosy jako konsekwencja świądu. 

Badanie cytologiczne skóry i aspiracja cienkoigłowa – ocena mikroskopowa komórek z pobranego materiału pozwala rozpoznać charakter zmian (bakteryjny, grzybiczy) oraz obecność/brak nacieku zapalnego.  
Zeskrobina skóry w celu wykluczenia obecności roztoczy. Do jej wykonania zazwyczaj używa się stępionego ostrza skalpela, oleju mineralnego i szkiełka. Technika pobrania różni się w zależności od obecności podejrzewanego ektopasożyta.

Test w kierunku dermatofitów – postawienie rozpoznania na podstawie badania hodowlanego i wynik testu PCR.

Badanie mikrobiologiczne i histopatologiczne – wykonanie biopsji skóry może potwierdzić diagnozę i wykluczyć część możliwych przyczyn z listy diagnostyki różnicowej.

Badanie radiologiczne pozwoli na wykluczenie czynnika ortopedycznego jako przyczyny wystąpienia niepożądanych objawów.

Diagnostyka różnicowa powinna obejmować:

• atopowe zapalenie skóry, alergię pokarmową,
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe, nietolerancję pokarmową,
• zaburzenia metaboliczne i neurologiczne (neuropatie, ND, nadczynność kory nadnerczy),
• choroby ortopedyczne (choroby kończyn przebiegające z bólem, tj. zwyrodnienia, złamania itp.),
• choroby infekcyjne.

Leczenie polega na modyfikacji środowiska w celu zminimalizowania, a nawet wykluczenia czynnika stresogennego. Duży wpływ na proces leczenia ma terapia behawioralna. Zalecane jest zaangażowanie zwierzęcia w różne szkolenia czy treningi. Korekcja pewnych zachowań może być zauważalna już przy poświęceniu mu odpowiedniej ilości czasu.

Przy obecności wtórnych infekcji niekiedy konieczne okazuje się zastosowanie antybiotyków, leków przeciwzapalnych czy też przeszkód mechanicznych w postaci kołnierza, zabezpieczających przed wylizywaniem czy gryzieniem. 

W niektórych przypadkach, gdy zmiany nie są zaawansowane, nie obejmują dużych obszarów skóry, czasem zalecane jest postępowanie chirurgiczne, trzeba jednak mieć świadomość, że jeżeli nie uda się znaleźć przyczyny powstania choroby, może ona nawrócić.

Farmakoterapia zasadniczo opiera się na lekach z trzech głównych grup:

• inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI)
  • fluoksetyna
    - 1–2 mg/kg m.c./dzień,
    - konieczność indywidualizacji dawki,
    - konieczność powolnego odstawienia leku (uwaga na reakcje odstawienia),
    - działania niepożądane: przejściowy brak łaknienia, rozdrażnienie, niepokój, drgawki;
• trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych
  • klomipramina
    - 1–3 mg/kg m.c. co 12 h,
    - możliwość pogorszenia stanu pacjenta w pierwszych dniach terapii,
    - działania niepożądane – zaburzenia łaknienia, wymioty, zatrzymanie moczu, zaparcia,
  • amitryptylina 
    - 1–2 mg (psy) co 12–24 godziny, rozpoczynając od najniższych dawek, 
    - jest silnym blokerem receptorów H1, przez co odznacza się pewnym efektem przeciwświądowym,
    - działania niepożądane: zwiększone pragnienie wynikające z suchości w jamie ustnej, zaparcia, zatrzymanie moczu;
  • benzodiazepin 
    - alprazolam
    - 0,025–0,1 mg/kg m.c. co 8 h,
    - zastosowanie w leczeniu psychodermatoz wywoływanych głównie stanami lękowymi,
    - działania niepożądane: paradoksalne pobudzenie, miorelaksacja, zaburzenia pamięci.
     

Wykorzystanie wyłącznie terapii farmakologicznej bez odpowiednich modyfikacji środowiska i zmian w postępowaniu właściciela może skutkować nawrotem zaburzenia po zakończeniu podawania leków. 

Piśmiennictwo

1. Nagata M., Shibata K., Irimajiri M., Luescher A.U., Importance of psychoenic dermatoses in dogs with pruritis behavior, 17th annual meeting of AAVD & ACVD, 2002. 
2. Bonnie V., Beaver DVM, MS, Dipl. ACVB, in Canine Behavior (Second Edition), 2009.
3. Seltzer J., Acral lick granuloma: stopping the itch-lick cycle, B Vet Med, MRCVS, DACVD.
4. Spiegel I.B.,  Just Ask the Expert: How do you combat acral lick dermatitis? VMD, MHS, DACVD.
5. Papich M.G., Saunders Handbook of Veterinary Drugs, 3rd Edition, 2011.